Gdanisko w Kwidzynie to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i unikatowych zabytków średniowiecznej architektury obronnej w Polsce. Ten monumentalny element zamku kapituły pomezańskiej przez wieki budził podziw, zdumienie, a czasem nawet uśmiech na twarzy odwiedzających. Położone na skraju zamkowego wzgórza, połączone z głównym korpusem zamku imponującym gankiem wspartym na wysokich arkadach, gdanisko nie tylko pełniło niezwykle praktyczną funkcję, ale również stanowiło ważny punkt w systemie obronnym warowni. Spacerując dziś po zamkowych dziedzińcach i przemierzając długi korytarz prowadzący do wieży, można niemal poczuć atmosferę dawnych wieków i wyobrazić sobie codzienność dawnych mieszkańców tej niezwykłej budowli.
Historia i funkcja gdaniska
Gdanisko w Kwidzynie powstało w drugiej połowie XIV wieku, kiedy to zakończono budowę ceglanego zamku kapituły pomezańskiej. Była to wieża sanitarno-obronna, znana również pod nazwą dansker lub danzker, charakterystyczna dla zamków krzyżackich. Jej głównym zadaniem było zapewnienie mieszkańcom zamku bezpiecznego i higienicznego miejsca załatwiania potrzeb fizjologicznych, nawet podczas oblężenia. Konstrukcja była bardzo nowoczesna jak na swoje czasy – nieczystości spadały bezpośrednio do płynącej poniżej rzeki Liwy, co zapewniało nie tylko wygodę, ale także minimalizowało zagrożenie epidemiologiczne wewnątrz zamku.
Jednak gdanisko nie było zwykłą latryną. W czasach zagrożenia mogło pełnić funkcję ostatniego bastionu obrony – wieża była zaopatrzona w strzelnice i grube mury, a prowadzący do niej ganek mógł być łatwo odcięty od reszty zamku. W górnych kondygnacjach wieży gromadzono zapasy żywności i wody, a w razie potrzeby chronili się tu obrońcy zamku. Takie rozwiązanie architektoniczne było rzadkością w Europie i do dziś budzi podziw swoim rozmachem oraz funkcjonalnością.
Architektura i rozmiary
Gdanisko w Kwidzynie to największa tego typu wieża w Europie. Ma wysokość około 25 metrów i szerokość blisko 9 metrów. Do wieży prowadzi monumentalny ganek o długości aż 54 metrów i szerokości 4,75 metra, wsparty na pięciu wysokich arkadach. Każda z arkad opiera się na filarach o wysokości od 8,5 do 13 metrów, co sprawia, że cała konstrukcja prezentuje się niezwykle okazale i dominuje nad okolicą. Dawniej pod gankiem przepływała rzeka Liwa, która odprowadzała nieczystości z wieży, a dziś można podziwiać zarówno samą konstrukcję, jak i panoramę zamku z tej niezwykłej perspektywy.
Wnętrze gdaniska składa się z kilku kondygnacji. Najniższe piętra pełniły funkcję sanitarną, natomiast wyższe wykorzystywano jako magazyny i schronienie podczas oblężenia. Grube ceglane mury, niewielkie okna i strzelnice świadczą o tym, że wieża była nie tylko praktyczna, ale i dobrze przygotowana do obrony. Całość połączona jest z zamkiem krytym przejściem, które umożliwiało bezpieczne przemieszczanie się nawet w trudnych warunkach.
Znaczenie i ciekawostki
Gdanisko w Kwidzynie przez wieki budziło zainteresowanie podróżników, historyków i architektów. W czasach średniowiecza podobne rozwiązania stosowano w kilku innych zamkach krzyżackich, jednak to właśnie kwidzyńska wieża jest największa i najlepiej zachowana. Jej nazwa budziła kontrowersje – według jednej z teorii miała być wyrazem pogardy Krzyżaków wobec Gdańska, według innej pochodzi od pruskiego słowa oznaczającego „mokry” lub „rozlewisko”. Dziś gdanisko jest symbolem innowacyjności dawnych budowniczych i jednym z najbardziej charakterystycznych elementów panoramy Kwidzyna.
Wieża była także miejscem, gdzie w późniejszych wiekach urządzano cele więzienne, a w czasach nowożytnych wykorzystywano ją jako magazyn. Obecnie w ganku prowadzącym do gdaniska znajduje się wystawa etnograficzna, prezentująca dawne skrzynie, rzeźby i fotografie z regionu Dolnego Powiśla. Spacerując po tym miejscu, można poczuć atmosferę dawnych czasów i wyobrazić sobie życie mieszkańców zamku, którzy korzystali z tej niezwykłej wieży na co dzień.
Zwiedzanie gdaniska – praktyczne informacje
Gdanisko jest integralną częścią zespołu zamkowo-katedralnego w Kwidzynie, który jest udostępniony do zwiedzania przez cały rok. Zwiedzanie wieży i ganku to obowiązkowy punkt każdej wizyty w mieście, a dla miłośników historii i architektury – prawdziwa gratka. Warto zaplanować wizytę z wyprzedzeniem, szczególnie w sezonie turystycznym, kiedy liczba zwiedzających jest największa.
Zamek i gdanisko w Kwidzynie są otwarte dla zwiedzających codziennie od 10:00 do 18:00. Bilety wstępu kosztują 20 zł dla dorosłych i 10 zł dla dzieci. Do Kwidzyna można łatwo dojechać samochodem lub pociągiem – zamek znajduje się w centrum miasta, w pobliżu katedry św. Jana Ewangelisty. Na miejscu dostępny jest parking oraz punkt informacji turystycznej. Warto również skorzystać z audioprzewodnika, który pozwala lepiej poznać historię i ciekawostki związane z obiektem.
Wnętrza gdaniska i prowadzącego do niego ganku można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem. Wystawy prezentowane w wieży i na trasie zwiedzania pozwalają lepiej zrozumieć rolę tego miejsca w codziennym życiu zamku oraz jego znaczenie w systemie obronnym warowni.
Podsumowanie
Gdanisko w Kwidzynie to zabytek, który zachwyca nie tylko rozmiarami i kunsztem średniowiecznych budowniczych, ale także swoją funkcjonalnością i niepowtarzalnym charakterem. To miejsce, gdzie historia spotyka się z codziennością dawnych mieszkańców zamku, a każdy detal architektoniczny opowiada własną historię. Zwiedzanie gdaniska to nie tylko lekcja historii, ale również okazja, by poczuć atmosferę średniowiecznej warowni i zrozumieć, jak ważną rolę odgrywały tego typu rozwiązania w życiu i obronie zamku. To jeden z tych zabytków, które na długo pozostają w pamięci i do których chce się wracać, by odkrywać kolejne tajemnice dawnych czasów.